สรรพคุณสมุนไพรสมอภิเภก

สมอพิเภก ประโยชน์สรรพคุณและงานวิจัยข้อดีข้อเสีย

ชื่อสมุนไพร สมอภิเภก
ชื่ออื่นๆ/ชื่อประจำถิ่น ลัน (เชียงราย) ,แหน แหนต้น แหนขาว (ภาคเหนือ) ,ซิปะคู่ (กะเหรียง เชียงใหม่ ) ,สะคู้ (กะเหรียง แม่ฮ่องสอน) , สมอแหน (ภาคกลาง)
ชื่อวิทยาศาสตร์ Terminalia bellirica (Gaeryn) Roxb
ชื่อสามัญ Beleric Myrobalan , lnkNot , Bahera และ Beleric
ชื่อวงค์ Combertaceae

ถิ่นกำเนิดสมอภิเภก

สมอพิเภกมีบ้านเกิดเมืองนอนในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ สามารถได้โดยปกติในประเทศแถบนี้ ในประเทศไทย สามารถพบได้มากตามป่าเต็งรังแล้วก็ป่าเบญจพรรณทางภาคเหนือ ภาคกึ่งกลาง ภาคตะวันตก ภาคตะวันออก และก็ทางภาคอีสานที่อยู่สูงจากระดับน้ำทะเลราว 100 – 400 เมตร ส่วนทางภาคใต้ชอบพบขึ้นตามป่าดงดิบ

ลักษณะทั่วไปสมอพิเภก

ไม้ต้นขนาดกลางถึงขนาดใหญ่ ผลัดใบ สูง 15 – 35 เมตร ลำต้นเปลาตรง โคนต้นมักเป็นพูพอน เปลือกสีเทาอมน้ำตาลหรือเป็นสีกระดำกระด่างเป็นแห่งๆค่อนข้างเรียบหรือแตกเป็นร่องเล็กๆไปตามทางยาวลำต้น เปลือกในสีเหลือง เรือนยอดกลมแผ่กว้างและก็ออกจะทึบ ก่อนอ่อนรวมทั้งยอดอ่อนมีขนเล็กน้อย ใบ เป็นชนิดผู้เดียว ติดเวียนกันเป็นกลุ่มตามปลายๆกิ่ง ทรงใบรูปรีแกมรูปไข่กลับ กว้าง 9 – 15 ยาว 13 – 19 ซม. โคนใบสอบมาสู่ก้านใบ ส่วนที่ค่อนไปทางปลายใบผายกว้าง ปลายสุดจะหยัดคอดเป็นติ่งแหลมสั้นๆเส้นกิ้งก้านใบโค้งอ่อน มี 6 -10 คู่ เส้นใบแบบเส้นร่างแหเห็นได้ชัดทางด้านท้องใบ เนื้อใบค่อนข้างดก หลังใบเขียวเข้มแล้วก็มีขนสี

น้ำตาลกระจัดกระจายทั่วไป ท้องใบสีจางหรือสีเทามีขนนุ่มๆคลุม แต่ทั้งสองด้านขนจะหลุดหล่นไปเมื่อใบแก่จัด ขอบใบเรียบ ก้านใบยาว 4 – 6 เซนติเมตร รอบๆตรงกลางก้านจะมีต่อมหรือตุ่มหูด หนึ่งคู่ ดอก เล็ก สีขาวอมเหลือง ออกเป็นช่อลำพังๆแบบหางกระรอก ที่ง่ามใบหรือรอยแผลใบตามกิ่ง ปลายช่อจะแขวนห้อยลง ช่อยาว 10 – 15 เซนติเมตร ดอกเพศผู้โดยมากจะอยู่ตามปลายๆช่อ ส่วนดอกบริบูรณ์เพศจะอยู่ตามโคนช่อ กลีบฐานดอก มี 5 กลีบ โคนกลีบเชื่อมติดกันเป็นรูปถ้วยเล็กๆทั้งปวงมีขนทั่วๆไป เกศรเพศผู้มี 10 อัน เรียงซ้อนกันอยู่สองแถว รังไข ออกจะแป้น ข้างในมีช่องเดียวรวมทั้งมีไข่อ่อน 2 หน่วย หลอดท่อรังไข่มีหลอดเดียว ผลกลมหรือกลมรีๆแข็ง เปลือกนอกปกคลุมด้วยขนสีน้ำตาลหนาแน่น ออกรวมกันเป็นพวงโตๆ

 

การขยายพันธุ์สมอพิเภก

การขยายพันธุ์สมอพิเภกสามารถทำได้ 2 วิธี คือ การขยายพันธุ์โดยอาศัยเพศ โดยการเพาะเม็ด และการขยายพันธุ์โดยวิธีไม่อาศัยเพศ โดยการปักชำตอนกิ่ง สำหรับเพื่อการแพร่พันธุ์โดยการเพาะเมล็ดนั้น ตอนที่สมควรสำหรับในการเก็บเม็ดควรที่จะเก็บราวช่วงเดือนมากราคมจนถึงพ.ค. กรรมวิธีการเก็บเม็ด เม็ดที่เก็บใหม่ๆจะมีอัตราการงอก 85% เมล็ดที่เก็บไว้นานจะมีเปอร์เซ็นต์การงอกลดน้อยลง

ไม้สมอพิเภกซึ่งเป็นไม้ประจำถิ่นของประเทศไทย การกระจายชนิดตามธรรมชาติเจอได้ในทุกภาคของประเทศไทย สามารถขึ้นได้ในดินแถบทุกชนิด โดยเหตุนั้นในเรื่องพื้นที่ปลูกก็เลยไม่ค่อยเจอกับปัญหาสำหรับไม้ประเภทนี้ การปลูกสมอพิเภกกุดต้นกล้านั้น สามารถย้ายต้นกล้ามาปลูกได้โดยแนวทางไม่มีดินห่อหุ้มราก ขนาดของต้นกล้าที่เหมะสมสำหรับเพื่อการย้ายปลูกควรจะมีอายุ 6 – 7 เดือน มีความสูงโดยประมาณ 40 ซม. ก่อนย้ายปลูกควรจะลิดใบแล้วก็ราก การย้ายต้นไม้จากแปลงเพาะไปปลูกควรจะย้ายในขณะอากาศชุ่มชื้น แม้กระนั้นไม่สมควรย้ายขณะฝนตกหนัก เพาะดินอาจเฉอะแฉะเหลือเกิน ดินอาจแน่นอากาศระบายไม่ได้ สำหรบอัตราการเจริญเติบโตและก็การปรับแก้พันธุ์พืชสมอพิเภกนั้น ยังไม่การเรียนแล้วก็บันทึกข้อมูลไว้ ส่วนมากแล้วจะปลูกไว้เพื่อเป็นไม่ใช้สอยโดยเฉพาะการใช้คุณประโยชน์ทางด้านสมุนไพร

องค์ประกอบทางเคมีของสมอพิเภก

Chebulagic acid , ellegic acid , galli acid

สรรคุณสมอพิเภก

ต้านเชื้อแบคทีเรีย ต่อต้านเชื้อไวรัส ต้านทานเชื้อรา ต่อต้านยีสต์ ฆ่าไส้เดือน ต่อต้านมาลาเรีย เป็นพิษต่อปลา แก้หืดแก้ไอ แก้หวัด รีบการสร้างน้ำดี รักษาดีซ่าน ลดระดับความดันเลือดยั้งระดับวัวเลสโตคอยลในเลือดสูง ยั้งเส้นโลหิตอุดตัน ยับยั้งโรคเบาหวาน ลดระดับน้ำตาลในเลือด ยับยั้งฟันผุ ลดการอักเสบ แก้สิว คลายกล้ามมดลูก ยับยั้งการฝังตัวของตัวอ่อนที่ฝาผนังมดลูก ยับยั้งการกลายพันธุ์ ยั้งเอนไซม์ HIV-1 revese transcriptase , HIV-1 Protease

ตำรายาไทยสมอพิเภก

ผลอ่อนสมอพิเภก แก้ไข้เพื่อเสมหะ แล้วก็ไข้เจือลม เป็นยาระบาย ยาถ่าน ผลแก่ แก้เสมหะ จุกคอ ทำให้เปียกแฉะคอ แก้โรคตา แก้ธาตุกำเริบ บำรุงธาตุ แก้ไข้ แก้ริดสีดวง แก้ท้องร่วงท้องเดิน รักษาโรคโรคท้องมาน เมล็ดใน แก้บิด แก้บิดมูกเลือด สมอพิเภกจัดอยู่ใน “พิกัดตรีผลา” คือการจำกับปริมาณผลไม้ 3 อย่าง มี ลูกสมอพิเภก ลูกสมอไทย ลูกมะขามป้อม สรรพคุณแก้ปิตตะ วาตะ เสลด ในกองธาตุ กองฤดู กองอายุ และก็กองสมุฏฐาน “พิกัดตรีสมอ” คือการจำกัดปริมาณสมอ 3 อย่างมี ลูกสมอพิเภก ลูกสมอไทย ลูกสมอเทศ คุณประโยชน์แก้เสลด บำรุงธาตุ แก้ไข้ ผายธาตุ รู้ถ่ายทราบปิดเอง

รูปแบบ / ขนาดวิธีการใช้สมอพิเภก

• ขับเยี่ยว ใช้เปลือก ต้น ต้มกิน ขับฉี่
• เป็นยาระบาย ยาถ่าย ใช้ผลโตสมอพิเภกแม้กระนั้นยังไม่แก่ 2 – 3 ผล ต้มกับน้ำ 1 ถ้วยแก้ว ใส่เกลือน้อย กินครั้งเดียว
• เป็นยาแก้ท้องเดิน ท้องเดิน (ไม่ใช่บิด หรือ อหิวาตกโรค) ใช้ผลแก่ 2 – 3 ผล ต้มกับน้ำ 2 ถ้วยแก้ว ใส่เกลือนิดหน่อย เคี้ยวกระทั่งเหลือ 1 ถ้วยแก้ว ใช้รับประทาน
• รักษารอยแผล นำใบสดมาตำอย่างละเอียด แล้วพอกที่รอยแผล
• แก้มะเร็ง สารสกัดจากสมุนไพรสมอพิเภกรวมกับสมอไทยรวมทั้งมะขามป้อมสามารถยั้งการเจริญเติบโตและก็ช่วยฆ่ามะเร็งได้

การศึกษาทางเภสัชวิทยาของสมอพิเภก

สารสกัดด้วยเอธานอลของสมอพิเภกช่วยเพิ่มการขับน้ำดีในหมา และทำให้ความดันเลือดต่ำลงจนถึงตายได้ แล้วก็ขนาดที่ทำให้หนูถีบจักรตามครึ่งหนึ่ง (LD 50) พอๆกับ 4.25 กรัม / กิโล เมื่อให้ทางปากแม้กระนั้นสารสกัดด้วยน้ำของสมอพิเภกมีผลน้อยต่อการขับน้ำดี และก็ทำให้ความดันโลหิตลดลงน้อย และเมื่อป้อนสารสกัดสมอพิเภกในหนูถีบจักรขนาด 5 กรัม / กิโล ไม่ทำให้เกิดอาการพิษ

การศึกษาทางพิษวิทยาของสมอพิเภก

สารสกัดด้วยเอธานอลของสมอพิเภกช่วยเพิ่มการขับน้ำดีในหมา แล้วก็ทำให้ความดันเลือดลดลงจนถึงตายได้ และขนาดที่ทำให้หนูถีบจักรตามครึ่งเดียว (LD 50) พอๆกับ 4.25 กรัม / กก. เมื่อให้ทางปากแต่ว่าสารสกัดด้วยน้ำของสมอพิเภกมีผลน้อยต่อการขับน้ำดี และทำให้ความดันโลหิตน้อยลงเล็กน้อย แล้วก็เมื่อป้อนสารสกัดสมอพิเภกในหนูถีบจักรขนาด 5 กรัม / กิโล ไม่ก่อให้เกิดอาการพิษ