การปลูกสมุนไพรสมอภิเภก

สมอพิเภก ประโยชน์สรรพคุณและงานวิจัยข้อดีข้อเสีย

ชื่อสมุนไพร สมอภิเภก
ชื่ออื่นๆ/ชื่อประจำถิ่น ลัน (เชียงราย) ,แหน แหนต้น แหนขาว (ภาคเหนือ) ,ซิปะคู่ (กะเหรียง เชียงใหม่ ) ,สะคู้ (กะเหรียง แม่ฮ่องสอน) , สมอแหน (ภาคกลาง)
ชื่อวิทยาศาสตร์ Terminalia bellirica (Gaeryn) Roxb
ชื่อสามัญ Beleric Myrobalan , lnkNot , Bahera และ Beleric
ชื่อวงค์ Combertaceae

ถิ่นกำเนิดสมอภิเภก

สมอพิเภกมีบ้านเกิดเมืองนอนในเอเซียอาคเนย์ สามารถได้โดยปกติในประเทศแถบนี้ ในประเทศไทย สามารถพบบ่อยตามป่าเต็งรังแล้วก็ป่าเบญจพรรณทางภาคเหนือ ภาคกลาง ภาคตะวันตก ภาคตะวันออก และทางภาคอีสานที่อยู่สูงจากระดับน้ำทะเลราวๆ 100 – 400 เมตร ส่วนทางภาคใต้ชอบพบขึ้นตามป่าดงดิบ

ลักษณะทั่วไปสมอพิเภก

ต้นไม้ขนาดกลางถึงขั้นใหญ่ ผลัดใบ สูง 15 – 35 เมตร ลำต้นเปลาตรง โคนต้นมักเป็นพูพอน เปลือกสีเทาอมน้ำตาลหรือเป็นสีกะดำกะด่างเป็นแห่งๆออกจะเรียบหรือแตกเป็นร่องเล็กๆไปตามยาวลำต้น เปลือกในสีเหลือง เรือนยอดกลมแผ่กว้างรวมทั้งออกจะทึบ ก่อนอ่อนรวมทั้งยอดอ่อนมีขนประปราย ใบ เป็นจำพวกลำพัง ติดเวียนกันเป็นกรุ๊ปตามปลายๆกิ่ง ทรงใบรูปรีปนรูปไข่กลับ กว้าง 9 – 15 ยาว 13 – 19 ซม. โคนใบสอบมาสู่ก้านใบ ส่วนที่ค่อนไปทางปลายใบผายกว้าง ปลายสุดจะยืดคอดเป็นติ่งแหลมสั้นๆเส้นแขนงใบโค้งอ่อน มี 6 -10 คู่ เส้นใบแบบเส้นร่างแหเห็นได้ชัดทางด้านท้องใบ เนื้อใบออกจะดก หลังใบเขียวเข้มและก็มีขนสี

น้ำตาลกระจายทั่วๆไป ท้องใบสีจางหรือสีเทามีขนนุ่มๆหุ้ม แต่ทั้งสองด้านขนจะหลุดร่วงไปเมื่อใบแก่จัด ขอบของใบเรียบ ก้านใบยาว 4 – 6 ซม. รอบๆกลางก้านจะมีต่อมหรือตุ่มหูด หนึ่งคู่ ดอก เล็ก สีขาวอมเหลือง ออกเป็นช่อคนเดียวๆแบบหางกระรอก ที่ง่ามใบหรือรอยแผลใบตามกิ่ง ปลายช่อจะห้อยย้อยลง ช่อยาว 10 – 15 เซนติเมตร ดอกเพศผู้โดยมากจะอยู่ตามปลายๆช่อ ส่วนดอกสมบูรณ์เพศจะอยู่ตามโคนช่อ กลีบฐานดอก มี 5 กลีบ โคนกลีบเชื่อมติดกันเป็นรูปถ้วยเล็กๆทั้งผองมีขนทั่วไป เกศรเพศผู้มี 10 อัน เรียงซ้อนกันอยู่สองแถว รังไข ค่อนข้างจะแป้น ภายในมีช่องเดียวและมีไข่อ่อน 2 หน่วย หลอดท่อรังไข่มีหลอดเดียว ผลกลมหรือกลมรีๆแข็ง เปลือกนอกปกคลุมด้วยขนสีน้ำตาลหนาแน่น ออกรวมกันเป็นพวงโตๆ

 

การขยายพันธุ์สมอพิเภก

การขยายพันธุ์สมอพิเภกสามารถทำได้ 2 แนวทาง คือ การขยายพันธุ์โดยอาศัยเพศ โดยการเพาะเมล็ด แล้วก็การขยายพันธุ์โดยแนวทางไม่อาศัยเพศ โดยการปักชำตอนกิ่ง ในการขยายพันธุ์โดยการเพาะเมล็ดนั้น ตอนที่สมควรสำหรับในการเก็บเม็ดควรเก็บราวๆตอนเดือนมากราคมจนกระทั่งพ.ค. กรรมวิธีเก็บเม็ด เมล็ดที่เก็บใหม่ๆจะมีอัตราการงอก 85% เมล็ดที่เก็บไว้นานจะมีเปอร์เซ็นต์การงอกน้อยลง

ไม้สมอพิเภกซึ่งเป็นไม้ท้องถิ่นของเมืองไทย การกระจายจำพวกตามธรรมชาติพบได้ในทุกภาคของเมืองไทย สามารถขึ้นได้ในดินแถบทุกประเภท ดังนั้นในเรื่องพื้นที่ปลูกจึงไม่ค่อยเจอปัญหาสำหรับไม้ประเภทนี้ การปลูกสมอพิเภกกุดต้นกล้านั้น สามารถย้ายต้นกล้ามาปลูกได้โดยวิธีไม่มีดินห่อราก ขนาดของต้นกล้าที่เหมะสมสำหรับการย้ายปลูกจะต้องมีอายุ 6 – 7 เดือน มีความสูงโดยประมาณ 40 ซม. ก่อนย้ายปลูกควรจะลิดใบและก็ราก การย้ายต้นไม้จากแปลงเพาะไปปลูกควรย้ายในขณะอากาศเปียกชื้น แม้กระนั้นไม่ควรย้ายขณะฝนตกหนัก เพาะดินบางทีอาจเฉอะแฉะเกินไป ดินอาจแน่นอากาศระบายมิได้ สำหรบอัตราการเติบโตและก็การปรับแต่งพันธุ์พืชสมอพิเภกนั้น ยังไม่การเรียนรู้และบันทึกข้อมูลไว้ จำนวนมากแล้วจะปลูกไว้เพื่อเป็นไม่ใช้สอยโดยยิ่งไปกว่านั้นการใช้ผลดีทางด้านสมุนไพร

องค์ประกอบทางเคมีของสมอพิเภก

Chebulagic acid , ellegic acid , galli acid

สรรคุณสมอพิเภก

ต้านทานเชื้อแบคทีเรีย ต้านไวรัส ต้านทานเชื้อรา ต้านยีสต์ ฆ่าไส้เดือน ต้านทานไข้จับสั่น เป็นพิษต่อปลา แก้หืดแก้ไอ แก้หวัด เร่งการสร้างน้ำดี รักษาโรคตับเหลือง ลดความดันเลือดยับยั้งระดับวัวเลสโตรอลในเลือดสูง ยั้งเส้นเลือดตัน ยั้งเบาหวาน ลดระดับน้ำตาลในเลือด ยั้งฟันผุ ลดการอักเสบ แก้สิว คลายกล้ามมดลูก ยั้งการฝังตัวของตัวอ่อนที่ฝาผนังมดลูก ยั้งการกลายพันธุ์ ยั้งโปรตีนที่ทำหน้าที่เร่งปฏิกิริยาเคมี HIV-1 revese transcriptase , HIV-1 Protease

ตำรายาไทยสมอพิเภก

ผลอ่อนสมอพิเภก แก้ไข้เพื่อเสลด แล้วก็ไข้เจือลม เป็นยาระบาย ยาถ่าน ผลแก่ แก้เสมหะ จุกคอ ทำให้ชุ่มคอ แก้โรคตา แก้ธาตุกำเริบ บำรุงธาตุ แก้ไข้ แก้ริดสีดวง แก้ท้องร่วงท้องร่วง รักษาโรคท้องมาน เม็ดใน แก้บิด แก้บิดมูกเลือด สมอพิเภกจัดอยู่ใน “พิกัดตรีผลา” เป็นการจำกับปริมาณผลไม้ 3 อย่าง มี ลูกสมอพิเภก ลูกสมอไทย ลูกมะขามป้อม สรรพคุณแก้ปิตตะ วาตะ เสลด ในกองธาตุ กองฤดู กองอายุ รวมทั้งกองสมุฏฐาน “พิกัดตรีสมอ” คือการจำกัดปริมาณสมอ 3 อย่างมี ลูกสมอพิเภก ลูกสมอไทย ลูกสมอเทศ สรรพคุณแก้เสมหะ บำรุงธาตุ แก้ไข้ ผายธาตุ รู้ถ่ายทราบปิดเอง

รูปแบบ / ขนาดวิธีการใช้สมอพิเภก

• ขับเยี่ยว ใช้เปลือก ต้น ต้มรับประทาน ขับปัสสาวะ
• เป็นยาระบาย ยาถ่าย ใช้ผลโตสมอพิเภกแม้กระนั้นยังไม่แก่ 2 – 3 ผล ต้มกับน้ำ 1 ถ้วยแก้ว ใส่เกลือนิดหน่อย กินครั้งเดียว
• เป็นยาแก้ท้องเดิน ท้องเสีย (ไม่ใช่บิด หรือ อหิวาตกโรค) ใช้ผลแก่ 2 – 3 ผล ต้มกับน้ำ 2 ถ้วยแก้ว ใส่เกลือบางส่วน บดจนกระทั่งเหลือ 1 ถ้วยแก้ว ใช้รับประทาน
• รักษาบาดแผล นำใบสดมาตำอย่างระมัดระวัง แล้วพอกที่บาดแผล
• แก้มะเร็ง สารสกัดจากสมุนไพรสมอพิเภกรวมกับสมอไทยแล้วก็มะขามป้อมสามารถยั้งการเติบโตและช่วยฆ่ามะเร็งได้

การศึกษาทางเภสัชวิทยาของสมอพิเภก

สารสกัดด้วยเอธานอลของสมอพิเภกช่วยเพิ่มการขับน้ำดีในหมา และทำให้ความดันเลือดลดน้อยลงจนกระทั่งตายได้ และขนาดที่ทำให้หนูถีบจักรตามครึ่งหนึ่ง (LD 50) เท่ากับ 4.25 กรัม / กก. เมื่อให้ทางปากแม้กระนั้นสารสกัดด้วยน้ำของสมอพิเภกมีผลน้อยต่อการขับน้ำดี รวมทั้งทำให้ความดันโลหิตน้อยลงนิดหน่อย และเมื่อป้อนสารสกัดสมอพิเภกในหนูถีบจักรขนาด 5 กรัม / กิโลกรัม ไม่ทำให้เกิดอาการพิษ

การศึกษาทางพิษวิทยาของสมอพิเภก

สารสกัดด้วยเอธานอลของสมอพิเภกช่วยเพิ่มการขับน้ำดีในหมา และก็ทำให้ความดันโลหิตต่ำลงจนถึงตายได้ แล้วก็ขนาดที่ทำให้หนูถีบจักรตามกึ่งหนึ่ง (LD 50) เท่ากับ 4.25 กรัม / กก. เมื่อให้ทางปากแม้กระนั้นสารสกัดด้วยน้ำของสมอพิเภกมีผลน้อยต่อการขับน้ำดี และก็ทำให้ความดันเลือดลดลงเล็กน้อย และก็เมื่อป้อนสารสกัดสมอพิเภกในหนูถีบจักรขนาด 5 กรัม / กิโลกรัม ไม่กระตุ้นแล้วส่งผลให้มีการเกิดอาการพิษ

คำค้นหาที่เกี่ยวข้อง : สรรพคุณสมอภิเภก