สรรพคุณสมุนไพรสมอภิเภก

สมอพิเภก ประโยชน์สรรพคุณและงานวิจัยข้อดีข้อเสีย

ชื่อสมุนไพร สมอภิเภก
ชื่ออื่นๆ/ชื่อประจำถิ่น ลัน (เชียงราย) ,แหน แหนต้น แหนขาว (ภาคเหนือ) ,ซิปะคู่ (กะเหรียง เชียงใหม่ ) ,สะคู้ (กะเหรียง แม่ฮ่องสอน) , สมอแหน (ภาคกลาง)
ชื่อวิทยาศาสตร์ Terminalia bellirica (Gaeryn) Roxb
ชื่อสามัญ Beleric Myrobalan , lnkNot , Bahera และ Beleric
ชื่อวงค์ Combertaceae

ถิ่นกำเนิดสมอภิเภก

สมอพิเภกมีถิ่นกำเนิดในเอเซียอาคเนย์ สามารถได้โดยปกติในประเทศแถบนี้ ในประเทศไทย สามารถพบบ่อยตามป่าเต็งรังรวมทั้งป่าเบญจพรรณทางภาคเหนือ ภาคกึ่งกลาง ภาคตะวันตก ภาคตะวันออก แล้วก็ทางภาคอีสานที่อยู่สูงจากระดับน้ำทะเลประมาณ 100 – 400 เมตร ส่วนทางภาคใต้ชอบพบขึ้นตามป่าดงดิบ

ลักษณะทั่วไปสมอพิเภก

ไม้ใหญ่ขนาดกึ่งกลางถึงกับขนาดใหญ่ ผลัดใบ สูง 15 – 35 เมตร ลำต้นเปลาตรง โคนต้นมักเป็นพูพอน เปลือกสีเทาอมน้ำตาลหรือเป็นสีกระดำกระด่างเป็นแห่งๆค่อนข้างจะเรียบหรือแตกเป็นร่องเล็กๆไปตามทางยาวลำต้น เปลือกในสีเหลือง เรือนยอดกลมแผ่กว้างแล้วก็ออกจะทึบ ก่อนอ่อนและยอดอ่อนมีขนห่างๆ ใบ เป็นประเภทคนเดียว ติดเวียนกันเป็นกลุ่มตามปลายๆกิ่ง ทรงใบรูปรีแกมรูปไข่กลับ กว้าง 9 – 15 ยาว 13 – 19 ซม. โคนใบสอบมาสู่ก้านใบ ส่วนที่ค่อนไปทางปลายใบผายกว้าง ปลายสุดจะหยัดคอดเป็นติ่งแหลมสั้นๆเส้นกิ้งก้านใบโค้งอ่อน มี 6 -10 คู่ เส้นใบแบบเส้นร่างแหเห็นชัดทางด้านท้องใบ เนื้อใบค่อนข้างดก ข้างหลังใบเขียวเข้มและมีขนสี

น้ำตาลกระจัดกระจายทั่วๆไป ท้องใบสีจางหรือสีเทามีขนนุ่มๆหุ้ม แม้กระนั้นทั้งสองด้านขนจะหลุดตกไปเมื่อใบแก่จัด ขอบใบเรียบ ก้านใบยาว 4 – 6 ซม. รอบๆกึ่งกลางก้านจะมีต่อมหรือตุ่มหูด หนึ่งคู่ ดอก เล็ก สีขาวอมเหลือง ออกเป็นช่อโดดเดี่ยวๆแบบหางกระรอก ที่ง่ามใบหรือรอยแผลใบตามกิ่ง ปลายช่อจะห้อยห้อยลง ช่อยาว 10 – 15 เซนติเมตร ดอกเพศผู้จำนวนมากจะอยู่ตามปลายๆช่อ ส่วนดอกสมบูรณ์เพศจะอยู่ตามโคนช่อ กลีบฐานดอก มี 5 กลีบ โคนกลีบเชื่อมติดกันเป็นรูปถ้วยเล็กๆทั้งปวงมีขนทั่วๆไป ผมรเพศผู้มี 10 อัน เรียงซ้อนกันอยู่สองแถว รังไข ออกจะแป้น ภายในมีช่องเดียวและมีไข่อ่อน 2 หน่วย หลอดท่อรังไข่มีหลอดเดียว ผลกลมหรือกลมรีๆแข็ง ผิวนอกปกคลุมด้วยขนสีน้ำตาลหนาแน่น ออกรวมกันเป็นพวงโตๆ

 

การขยายพันธุ์สมอพิเภก

การขยายพันธุ์สมอพิเภกสามารถทำได้ 2 แนวทางเป็นการขยายพันธุ์โดยอาศัยเพศ โดยการเพาะเมล็ด และการขยายพันธุ์โดยแนวทางไม่อาศัยเพศ โดยการปักชำตอนกิ่ง สำหรับในการขยายพันธุ์โดยการเพาะเมล็ดนั้น ช่วงเวลาที่เหมาะสมสำหรับในการเก็บเมล็ดควรจะเก็บประมาณช่วงเดือนมากราคมจนกระทั่งพฤษภาคม กระบวนการเก็บเมล็ด เมล็ดที่เก็บใหม่ๆจะมีอัตราการงอก 85% เมล็ดที่เก็บไว้นานจะมีเปอร์เซ็นต์การงอกต่ำลง

ไม้สมอพิเภกซึ่งเป็นไม้ท้องถิ่นของประเทศไทย การกระจายพันธุ์ตามธรรมชาติพบได้ในทุกภาคของเมืองไทย สามารถขึ้นได้ในดินแถบทุกประเภท โดยเหตุนั้นในเรื่องพื้นที่ปลูกก็เลยไม่ค่อยเจอปัญหาสำหรับไม้จำพวกนี้ การปลูกสมอพิเภกด้วนต้นกล้านั้น สามารถย้ายต้นกล้ามาปลูกได้โดยวิธีไม่มีดินหุ้มราก ขนาดของต้นกล้าที่เหมะสมในการย้ายปลูกต้องมีอายุ 6 – 7 เดือน มีความสูงราวๆ 40 ซม. ก่อนย้ายปลูกควรจะลิดใบแล้วก็ราก การย้ายต้นไม้จากแปลงเพาะไปปลูกควรจะย้ายในขณะอากาศเปียกชื้น แม้กระนั้นไม่ควรย้ายขณะฝนตกหนัก เพาะดินบางทีอาจเฉอะแฉะเหลือเกิน ดินบางทีอาจแน่นอากาศถ่ายเทไม่ได้ สำหรบอัตราการเจริญเติบโตรวมทั้งการปรับปรุงแก้ไขพันธุ์ไม้สมอพิเภกนั้น ยังไม่การเรียนรู้แล้วก็บันทึกข้อมูลไว้ ส่วนมากแล้วจะปลูกไว้เพื่อเป็นไม่ใช้สอยโดยเฉพาะอย่างยิ่งการใช้คุณประโยชน์ทางด้านสมุนไพร

องค์ประกอบทางเคมีของสมอพิเภก

Chebulagic acid , ellegic acid , galli acid

สรรคุณสมอพิเภก

ต้านเชื้อแบคทีเรีย ต่อต้านไวรัส ต้านทานเชื้อรา ต้านทานยีสต์ ฆ่าไส้เดือน ต่อต้านมาลาเรีย เป็นพิษต่อปลา แก้หืดแก้ไอ แก้หวัด เร่งการสร้างน้ำดี รักษาโรคตับเหลือง ลดความดันโลหิตยั้งระดับโคเลสโตรอลในเลือดสูง ยับยั้งหลอดเลือดอุดตัน ยั้งโรคเบาหวาน ลดระดับน้ำตาลในเลือด ยั้งฟันผุ ลดการอักเสบ แก้สิว คลายกล้ามเนื้อมดลูก ยับยั้งการฝังตัวของตัวอ่อนที่ฝาผนังมดลูก ยับยั้งการกลายพันธุ์ ยั้งโปรตีนที่ทำหน้าที่เร่งปฏิกิริยาเคมี HIV-1 revese transcriptase , HIV-1 Protease

ตำรายาไทยสมอพิเภก

ผลอ่อนสมอพิเภก แก้ไข้เพื่อเสมหะ และก็ไข้เจือลม เป็นยาระบาย ยาถ่าน ผลแก่ แก้เสมหะ จุกคอ ทำให้ชุ่มคอ แก้โรคตา แก้ธาตุกำเริบเสิบสาน บำรุงธาตุ แก้ไข้ แก้ริดสีดวง แก้ท้องร่วงท้องร่วง รักษาโรคท้องมาน เมล็ดใน แก้บิด แก้บิดมูกเลือด สมอพิเภกจัดอยู่ใน “พิกัดตรีผลา” คือการจำกับจำนวนผลไม้ 3 อย่าง มี ลูกสมอพิเภก ลูกสมอไทย ลูกมะขามป้อม สรรพคุณแก้ปิตตะ วาตะ เสมหะ ในกองธาตุ กองฤดู กองอายุ และกองสมุฏฐาน “พิกัดตรีสมอ” คือการจำกัดจำนวนสมอ 3 อย่างมี ลูกสมอพิเภก ลูกสมอไทย ลูกสมอเทศ คุณประโยชน์แก้เสลด บำรุงธาตุ แก้ไข้ ผายธาตุ รู้ถ่ายทราบปิดเอง

รูปแบบ / ขนาดวิธีการใช้สมอพิเภก

• ขับเยี่ยว ใช้เปลือก ต้น ต้มกิน ขับฉี่
• เป็นยาระบาย ยาถ่าย ใช้ผลโตสมอพิเภกแม้กระนั้นยังไม่แก่ 2 – 3 ผล ต้มกับน้ำ 1 ถ้วยแก้ว ใส่เกลือเล็กน้อย กินครั้งเดียว
• เป็นยาแก้ท้องเดิน ท้องเดิน (ไม่ใช่บิด หรือ อหิวาต์) ใช้ผลแก่ 2 – 3 ผล ต้มกับน้ำ 2 ถ้วยแก้ว ใส่เกลือเล็กน้อย เคี้ยวจนกระทั่งเหลือ 1 ถ้วยแก้ว ใช้รับประทาน
• รักษาบาดแผล นำใบสดมาตำอย่างถี่ถ้วน แล้วพอกที่รอยแผล
• แก้มะเร็ง สารสกัดจากสมุนไพรสมอพิเภกรวมกับสมอไทยและก็มะขามป้อมสามารถยั้งการเติบโตรวมทั้งช่วยฆ่าโรคมะเร็งได้

การศึกษาทางเภสัชวิทยาของสมอพิเภก

สารสกัดด้วยเอธานอลของสมอพิเภกช่วยเพิ่มการขับน้ำดีในหมา รวมทั้งทำให้ความดันโลหิตน้อยลงจนถึงตายได้ และขนาดที่ทำให้หนูถีบจักรตามกึ่งหนึ่ง (LD 50) เท่ากับ 4.25 กรัม / โล เมื่อให้ทางปากแต่ว่าสารสกัดด้วยน้ำของสมอพิเภกส่งผลน้อยต่อการขับน้ำดี รวมทั้งทำให้ความดันโลหิตน้อยลงเล็กน้อย รวมทั้งเมื่อป้อนสารสกัดสมอพิเภกในหนูถีบจักรขนาด 5 กรัม / โล ไม่ทำให้มีการเกิดอาการพิษ

การศึกษาทางพิษวิทยาของสมอพิเภก

สารสกัดด้วยเอธานอลของสมอพิเภกช่วยเพิ่มการขับน้ำดีในหมา และทำให้ความดันเลือดต่ำลงจนกระทั่งตายได้ รวมทั้งขนาดที่ทำให้หนูถีบจักรตามครึ่งหนึ่ง (LD 50) พอๆกับ 4.25 กรัม / กก. เมื่อให้ทางปากแต่ว่าสารสกัดด้วยน้ำของสมอพิเภกมีผลน้อยต่อการขับน้ำดี แล้วก็ทำให้ความดันเลือดลดลงเล็กน้อย และเมื่อป้อนสารสกัดสมอพิเภกในหนูถีบจักรขนาด 5 กรัม / โล ไม่นำมาซึ่งการก่อให้เกิดอาการพิษ