การขยายพันธุ์สมุนไพรสมอภิเภก

สมอพิเภก ประโยชน์สรรพคุณและงานวิจัยข้อดีข้อเสีย

ชื่อสมุนไพร สมอภิเภก
ชื่ออื่นๆ/ชื่อประจำถิ่น ลัน (เชียงราย) ,แหน แหนต้น แหนขาว (ภาคเหนือ) ,ซิปะคู่ (กะเหรียง เชียงใหม่ ) ,สะคู้ (กะเหรียง แม่ฮ่องสอน) , สมอแหน (ภาคกลาง)
ชื่อวิทยาศาสตร์ Terminalia bellirica (Gaeryn) Roxb
ชื่อสามัญ Beleric Myrobalan , lnkNot , Bahera และ Beleric
ชื่อวงค์ Combertaceae

ถิ่นกำเนิดสมอภิเภก

สมอพิเภกมีถิ่นเกิดในเอเซียอาคเนย์ สามารถได้โดยปกติในประเทศแถบนี้ ในประเทศไทย สามารถพบได้มากตามป่าเต็งรังและก็ป่าเบญจพรรณทางภาคเหนือ ภาคกลาง ภาคตะวันตก ภาคตะวันออก รวมทั้งทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือที่อยู่สูงจากระดับน้ำทะเลโดยประมาณ 100 – 400 เมตร ส่วนทางภาคใต้ชอบเจอขึ้นตามป่าดงดิบ

ลักษณะทั่วไปสมอพิเภก

ต้นไม้ขนาดกลางถึงขั้นใหญ่ ผลัดใบ สูง 15 – 35 เมตร ลำต้นเปลาตรง โคนต้นมักเป็นพูพอน เปลือกสีเทาอมน้ำตาลหรือเป็นสีกระดำกระด่างเป็นแห่งๆค่อนข้างจะเรียบหรือแตกเป็นร่องเล็กๆไปตามทางยาวลำต้น เปลือกในสีเหลือง เรือนยอดกลมแผ่กว้างและก็ค่อนข้างทึบ ก่อนอ่อนรวมทั้งยอดอ่อนมีขนเล็กน้อย ใบ เป็นประเภทลำพัง ติดเวียนกันเป็นกรุ๊ปตามปลายๆกิ่ง ทรงใบรูปรีปนรูปไข่กลับ กว้าง 9 – 15 ยาว 13 – 19 เซนติเมตร โคนใบสอบมาสู่ก้านใบ ส่วนที่ค่อนไปทางปลายใบผายกว้าง ปลายสุดจะยืดคอดเป็นติ่งแหลมสั้นๆเส้นกิ่งก้านสาขาใบโค้งอ่อน มี 6 -10 คู่ เส้นใบแบบเส้นร่างแหเห็นได้ชัดทางด้านท้องใบ เนื้อใบค่อนข้างครึ้ม หลังใบเขียวเข้มรวมทั้งมีขนสี

น้ำตาลกระจายทั่วๆไป ท้องใบสีจางหรือสีเทามีขนนุ่มๆหุ้ม แม้กระนั้นทั้งคู่ด้านขนจะหลุดหล่นไปเมื่อใบแก่จัด ขอบใบเรียบ ก้านใบยาว 4 – 6 ซม. รอบๆกึ่งกลางก้านจะมีต่อมหรือตุ่มหูด หนึ่งคู่ ดอก เล็ก สีขาวอมเหลือง ออกเป็นช่อผู้เดียวๆแบบหางกระรอก ที่ง่ามใบหรือรอยแผลใบตามกิ่ง ปลายช่อจะแขวนห้อยลง ช่อยาว 10 – 15 เซนติเมตร ดอกเพศผู้ส่วนใหญ่จะอยู่ตามปลายๆช่อ ส่วนดอกบริบูรณ์เพศจะอยู่ตามโคนช่อ กลีบฐานดอก มี 5 กลีบ โคนกลีบเชื่อมชิดกันเป็นรูปถ้วยเล็กๆทั้งสิ้นมีขนทั่วๆไป เกศรเพศผู้มี 10 อัน เรียงซ้อนกันอยู่สองแถว รังไข ออกจะแป้น ภายในมีช่องเดียวรวมทั้งมีไข่อ่อน 2 หน่วย หลอดท่อรังไข่มีหลอดเดียว ผลกลมหรือกลมรีๆแข็ง ผิวนอกปกคลุมด้วยขนสีน้ำตาลหนาแน่น ออกรวมกันเป็นพวงโตๆ

 

การขยายพันธุ์สมอพิเภก

การขยายพันธุ์สมอพิเภกสามารถทำเป็น 2 วิธีเป็นการขยายพันธุ์โดยอาศัยเพศ โดยการเพาะเม็ด รวมทั้งการขยายพันธุ์โดยวิธีไม่อาศัยเพศ โดยการปักชำตอนกิ่ง สำหรับในการเพาะพันธุ์โดยการเพาะเมล็ดนั้น ช่วงเวลาที่เหมาะสมในการเก็บเมล็ดควรเก็บราวๆช่วงเดือนมากมายราคมจนกระทั่งเดือนพฤษภาคม กระบวนการเก็บเม็ด เม็ดที่เก็บใหม่ๆจะมีอัตราการงอก 85% เมล็ดที่เก็บไว้นานจะมีเปอร์เซ็นต์การงอกลดลง

ไม้สมอพิเภกซึ่งเป็นไม้พื้นเมืองของประเทศไทย การกระจายพันธุ์ตามธรรมชาติเจอได้ในทุกภาคของประเทศไทย สามารถขึ้นได้ในดินแถบทุกประเภท ด้วยเหตุผลดังกล่าวในเรื่องพื้นที่ปลูกก็เลยไม่ค่อยเจอกับปัญหาสำหรับไม้ประเภทนี้ การปลูกสมอพิเภกด้วนต้นกล้านั้น สามารถย้ายต้นกล้ามาปลูกได้โดยวิธีไม่มีดินห่อราก ขนาดของต้นกล้าที่เหมะสมสำหรับในการย้ายปลูกควรจะมีอายุ 6 – 7 เดือน มีความสูงประมาณ 40 ซม. ก่อนย้ายปลูกควรจะลิดใบแล้วก็ราก การย้ายต้นไม้จากแปลงเพาะไปปลูกควรย้ายในขณะอากาศชุ่มชื้น แต่ไม่ควรย้ายขณะฝนตกหนัก เพาะดินอาจเฉอะแฉะเหลือเกิน ดินบางทีอาจแน่นอากาศถ่ายเทไม่ได้ สำหรบอัตราการเจริญเติบโตแล้วก็การปรับแก้พันธุ์ไม้สมอพิเภกนั้น ยังไม่การเล่าเรียนและบันทึกข้อมูลไว้ จำนวนมากแล้วจะปลูกไว้เพื่อเป็นไม่ใช้สอยโดยยิ่งไปกว่านั้นการใช้คุณประโยชน์ทางด้านสมุนไพร

องค์ประกอบทางเคมีของสมอพิเภก

Chebulagic acid , ellegic acid , galli acid

สรรคุณสมอพิเภก

ต้านเชื้อแบคทีเรีย ต้านทานเชื้อไวรัส ต้านทานเชื้อรา ต่อต้านยีสต์ ฆ่าไส้เดือน ต้านทานไข้จับสั่น เป็นพิษต่อปลา แก้โรคหืดแก้ไอ แก้หวัด เร่งการผลิตน้ำดี รักษาดีซ่าน ลดความดันเลือดยับยั้งระดับวัวเลสโตคอยลในเลือดสูง ยั้งเส้นโลหิตอุดตัน ยับยั้งโรคเบาหวาน ลดระดับน้ำตาลในเลือด ยั้งฟันผุ ลดการอักเสบ แก้สิว คลายกล้ามเนื้อมดลูก ยับยั้งการฝังตัวของตัวอ่อนที่ฝาผนังมดลูก ยับยั้งการกลายพันธุ์ ยับยั้งเอนไซม์ HIV-1 revese transcriptase , HIV-1 Protease

ตำรายาไทยสมอพิเภก

ผลอ่อนสมอพิเภก แก้ไข้เพื่อเสมหะ และก็ไข้เจือลม เป็นยาระบาย ยาถ่าน ผลแก่ แก้เสลด จุกคอ ทำให้เปียกคอ แก้โรคตา แก้ธาตุกำเริบ บำรุงธาตุ แก้ไข้ แก้ริดสีดวง แก้ท้องเดินท้องร่วง รักษาโรคโรคท้องมาน เมล็ดใน แก้บิด แก้บิดมูกเลือด สมอพิเภกจัดอยู่ใน “พิกัดตรีผลา” คือการจำกับปริมาณผลไม้ 3 อย่าง มี ลูกสมอพิเภก ลูกสมอไทย ลูกมะขามป้อม คุณประโยชน์แก้ปิตตะ วาตะ เสลด ในกองธาตุ กองฤดู กองอายุ แล้วก็กองสมุฏฐาน “พิกัดตรีสมอ” คือการจำกัดจำนวนสมอ 3 อย่างมี ลูกสมอพิเภก ลูกสมอไทย ลูกสมอเทศ คุณประโยชน์แก้เสลด บำรุงธาตุ แก้ไข้ ผายธาตุ ทราบถ่ายทราบปิดเอง

รูปแบบ / ขนาดวิธีการใช้สมอพิเภก

• ขับเยี่ยว ใช้เปลือก ต้น ต้มกิน ขับปัสสาวะ
• เป็นยาระบาย ยาถ่าย ใช้ผลโตสมอพิเภกแต่ยังไม่แก่ 2 – 3 ผล ต้มกับน้ำ 1 ถ้วยแก้ว ใส่เกลือบางส่วน กินครั้งเดียว
• เป็นยาแก้ท้องเดิน ท้องเดิน (ไม่ใช่บิด หรือ อหิวาตกโรค) ใช้ผลแก่ 2 – 3 ผล ต้มกับน้ำ 2 ถ้วยแก้ว ใส่เกลือน้อย บดจนถึงเหลือ 1 ถ้วยแก้ว ใช้กิน
• รักษารอยแผล นำใบสดมาตำให้รอบคอบ แล้วพอกที่รอยแผล
• แก้มะเร็ง สารสกัดจากสมุนไพรสมอพิเภกรวมกับสมอไทยและมะขามป้อมสามารถยับยั้งการเจริญเติบโตและช่วยฆ่าโรคมะเร็งได้

การศึกษาทางเภสัชวิทยาของสมอพิเภก

สารสกัดด้วยเอธานอลของสมอพิเภกช่วยเพิ่มการขับน้ำดีในหมา และก็ทำให้ความดันโลหิตลดลงจนกระทั่งตายได้ แล้วก็ขนาดที่ทำให้หนูถีบจักรตามครึ่งหนึ่ง (LD 50) เท่ากับ 4.25 กรัม / โล เมื่อให้ทางปากแต่สารสกัดด้วยน้ำของสมอพิเภกมีผลน้อยต่อการขับน้ำดี แล้วก็ทำให้ความดันเลือดน้อยลงน้อย แล้วก็เมื่อป้อนสารสกัดสมอพิเภกในหนูถีบจักรขนาด 5 กรัม / กก. ไม่กระตุ้นแล้วส่งผลให้มีการเกิดอาการพิษ

การศึกษาทางพิษวิทยาของสมอพิเภก

สารสกัดด้วยเอธานอลของสมอพิเภกช่วยเพิ่มการขับน้ำดีในหมา และทำให้ความดันเลือดน้อยลงจนถึงตายได้ และก็ขนาดที่ทำให้หนูถีบจักรตามครึ่งหนึ่ง (LD 50) เท่ากับ 4.25 กรัม / กก. เมื่อให้ทางปากแต่สารสกัดด้วยน้ำของสมอพิเภกมีผลน้อยต่อการขับน้ำดี รวมทั้งทำให้ความดันโลหิตลดลงบางส่วน และเมื่อป้อนสารสกัดสมอพิเภกในหนูถีบจักรขนาด 5 กรัม / กิโล ไม่นำมาซึ่งการก่อให้เกิดอาการพิษ